Andes Kosmovisie
De Andes-Kosmovisie belichaamt de complementariteit van tegenstellingen op een manier die de relatie tussen de Andes-bevolking met de natuur en de kosmos, met elkaar en met de verschillende facetten van hun eigen wezen, informeert.
In de traditionele, inheemse, Andes-cultuur ligt de differentiatie van mannen en vrouwen voor de hand. Op gemeenschapsbijeenkomsten komen de mannen samen met de mannen en de vrouwen verzamelen zich met de vrouwen. Op de gemeenschapsbijeenkomsten plaatsen de vrouwen zich in de horizontale dimensie, zittend op de grond. Dit plaatst hen ook in intiem fysiek contact met de Pachamama, de grote moeder die de planeet Aarde is. De mannen richten zich in een verticale oriëntatie, zittend in stoelen of staan. Strepen in de dameskleding zijn meestal horizontaal, terwijl die van de mannen meestal verticaal zijn.
En terwijl beide geslachten weven, werken vrouwen traditioneel het horizontale weefgetouw terwijl mannen het verticale weefgetouw bewerken. De horizontale / verticale richting verschijnt ook in hun relaties met anderen van hun geslacht. De relaties tussen de vrouwen zijn meer egalitair (horizontaal), terwijl die van de mannen meer geneigd zijn om de hiërarchische (verticale) aard van hun politieke rollen in de gemeenschap op te nemen.
Er zijn ook veel andere verschillen tussen de geslachten. Bij het planten is het de taak van het mannelijke om de grond open te breken met een voetploeg en de vrouw om het zaad te planten (als een vrouw het zaad niet plant, zal het niet groeien). Terwijl mannen de titel 'hoofd van het huishouden' hebben, hebben vrouwen de macht over de meeste aspecten van het daadwerkelijk besturen van het huishouden (wat hun domein is). Het mannendomein is dat van de relatie tussen het huishouden en de buitenwereld. Het is bijvoorbeeld de taak van de man om de gewassen van veld naar markt te vervoeren en indien nodig naar andere dorpen te reizen. De mannen spreken voor het gezin op gemeenschapsbijeenkomsten, maar ze geven uitdrukking aan opvattingen die zijn afgesproken door zowel de man als de vrouw.
In het Inca-rijk waren de keizer en de keizerin even machtig, en elk was de leider van verschillende, complementaire aspecten van hun cultuur. In de Inca-hoofdstad Cusco was de bovenstad het domein van de keizer en de lagere stad het domein van de keizerin. Naast dienende als respectievelijke leiders van complementaire aspecten van de cultuur dienden ze ook complementaire rollen in de relatie van de cultuur met de Kosmos, de keizer was het hoofd van een mannelijke afstammeling die de zon aan zijn top had terwijl de keizerin het hoofd was van een vrouwelijke afstamming die de maan op zijn hoogtepunt had. In de Andes spelen mannen en vrouwen vaak gelijke maar parallelle rollen in heilige ceremoniën, zij aan zij, maar in verschillende domeinen.
Hoewel de traditionele Andes-cultuur een zeer duidelijke grens trekt tussen wat vrouwelijke activiteiten zijn en wat mannelijke activiteiten zijn, leidt dit verrassend niet tot een overeenkomstige rigiditeit in wat mensen kunnen doen. Mannen mogen vrouwelijke activiteiten doen en vrouwen mogen mannelijke activiteiten verrichten. Het werken met het horizontale weefgetouw bijvoorbeeld, is duidelijk gedefinieerd als de activiteit van een vrouw, maar mannen kunnen het horizontale weefgetouw gebruiken als ze dat willen. Hetzelfde geldt voor het verticale weefgetouw, het is duidelijk een mannenapparaat, maar vrouwen kunnen het ook gebruiken.
Tijdens het Incarijk, toen de keizer de stad verliet om ten strijde te trekken, zou de keizerin ingrijpen om zijn plichten te vervullen (en het Inca-leger bevatte enkele vrouwelijke krijgers). Een vrouw kan de rol van een man op zich nemen en als ze dat doet, doet ze het op een vrouwelijke manier. Een man kan de rol van een vrouw op zich nemen, en als hij dat doet, doet hij het op een mannelijke manier. Er is ruimte voor een kiem van mannelijk in het vrouwelijke en voor een kiem van vrouwelijk in het mannetje.
De twee complementaire tegenstellingen van vrouw en man zijn duidelijk gedefinieerd in de Andes. Naarmate de mannelijke en vrouwelijke dans samen door de tijd heen ontstaat, is er iets dat groter is dan de som van de twee delen.
Een huwelijk in de Andes staat bekend als een warmi-qhari die letterlijk wordt vertaald als een vrouw-man. Het is een samensmelting van twee complementaire manieren van zijn die een hogere orde van zijn creëren. Dit betekent niet dat de complementaire aard van de twee verdwijnt. In de traditionele Andes-cultuur wanneer een echtgenote en een echtgenoot zich bijzonder aanhankelijk ten opzichte van elkaar voelen, kunnen ze kleine beledigingen naar mekaar werpen of kleine stenen of stokken naar elkaar gooien. Het is alsof het Andes-paar versterkt dat ze een combinatie zijn van complementaire tegenstellingen en vieren wat er uit hun eenheid komt.
"Deze sets van complementaire contrasten - flexibel en contextafhankelijk doorlopen elk aspect van het leven in de Andesgemeenschap; ze vormen het kader waarbinnen de Runakuna (het Andes-volk) denken en handelen. Het is moeilijk om ze in Nederlandstalige terminologie te vertalen zonder de indruk te wekken van een reeks absolute, statische tegenstellingen. De relativiteitskarakteristiek van het denken van de Andes is de voortdurende omhulling van mannelijke en vrouwelijke principes die zowel elkaar bevatten als uitsluiten. Elk individu kan het mannelijke of vrouwelijke element van een ander paar vormen om een ander individu te vormen, een microkosmos van een hogere orde. Dus, terwijl elke man of vrouw een compleet individu is met zowel mannelijke als vrouwelijke eigenschappen, verenigen de twee zich om een ander individu van een hogere orde te vormen: een warmi-qhari. "
De versmelting of harmonie van complementaire tegenstellingen is in de Andes bekend als yanantin. Het samenbrengen van soortgelijke energieën daarentegen, staat bekend als masitin. Twee mannen kunnen een masitin-relatie hebben, of twee vrouwen. Vader zon (Inti) en moeder aarde (Pachamama) bevinden zich in een yanantin relatie, terwijl de maan en de oceaan (Mamma Killa en Mamma Qocha) in een masitine relatie staan. Ayni, het Andesprincipe van reciprociteit, lijkt meer in lijn te zijn met een masitine-relatie, waarbij een evenwicht tot stand wordt gebracht tussen twee gelijke partijen, waarbij ze voortdurend de rol van gever en ontvanger veranderen. Liefdevolle relaties in onze westerse cultuur lijken een veel sterkere masitinesmaak te hebben dan die van de Andes, omdat we voortdurend uitspraken en acties van liefkozing en genegenheid uitwisselen, beide partijen geven en ontvangen, en als het ware een gevoel van gelijkheid in onze identiteit als liefdevolle wezens.
